OKUMA ALIŞKANLIĞINI NASIL KAZANDILAR?

Öğretmenlik yaşamımda hep arayış içinde olduğum ve sınıflara hep laboratuar gözüyle baktığım halde, Türkçe ve Edebiyat öğretmeni olarak en çok okuma alışkanlığı kazandıramamanın üzüntüsünü yaşadım. Zaman zaman bu sorumluluğun yükü altında kendi kendimi eleştirdiğim zamanlar da oldu.

Şimdi öğretmenliğimin kırkıncı yılını aştım. Geride kalan yıllara baktığımda, öğrencilerime okuma alışkanlığı kazandırma yolunda birçok etkinlik yaptırdım. Hem sınıfların hem de kütüphanelerin duvarlarını okumaya isteklendirici sözlerle donattım, onlarla ilgili kompozisyonlar yazdırdım. Güzel bulduğum öyküleri tanıtarak isteklendirmeye çalıştım, başlangıç sayfalarını okudum, kalan sayfaları öğrencilerime bıraktım. Kitap fuarlarına gittik, güzel kitaplarla bazen de yazarlarıyla tanıştık. Ünlü yazarlarla sohbet ortamlarında buluşmalarını sağladım. Anne ve babalardan destek istedim, kitaplar önerdim, okuma saatleri düzenledim… Olanaklar elverdiğince derslerimi kütüphanede yapmaya çalıştım. Beklediğim oranda bir değişim gördüğümü söyleyemem.

Türkçe çoktan seçmeli soru köklerini araç olarak kullanmayı düşündüm. Soru kökleriyle ilgili paragraf ve cümleleri topluma mal olmuş öykülerle, romanlarla ilişkilendirdim. Örneğin, “Yukarıdaki paragrafta numaralanmış cümlelerden hangi ikisinde öznel anlatımdan söz edilebilir?” soru köküne bağlı paragraf, Namık Kemal’in İntibah adlı romanını tanıtıyordu. Yaprak testteki diğer sorularda yer alan paragraf ve cümleler İntibah romanıyla ilgiliydi.  Bir başka yaprak testlerde Nobel ödülünü almış romanlara, Türk klasiklerine, en çok okunan kitaplara yer vermeye çalıştım. Bu tür yaprak testler ilk zamanlar etkili olduysa da kısa bir süre sonra onlarla da bir yere varamayacağımı anladım. Goethe’nin “Genç Werther'in Acıları” ile “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” adlı romanları okuyanlar olduysa da genelde ilgileri soruların sadece seçenekleri ve paragraflarıyla sınırlı kaldı. İlişkilendirdiğim kitaplar veya öyküler değer bulmadı. Beklediğim okuma havası şölene dönüşmedi.

Okuma alışkanlığı kazandırma konusunda yazılan kitaplara sarıldım, çok değerli bilgiler içermelerine rağmen gerçekleşmesi olağan olmayacak öğütler vardı. Örneğin “Kitap sevgisi çocukken aşılanmalı”, “Ailece okuma zamanı oluşturulmalı”, “Filmleri çekilmiş kitaplar seçilmeli”, “Arabaları çok seven bir öğrenciye, arabalarla ilgili kitaplar önerilmeli”, “Günlük okuma rutini olmalı” … Daha niceleri… Anlatılanların birçoğunu koşullar elverdiği oranda denemeye çalıştım, kütüphane veya sınıfta sergiler düzenlettim. Dawey Onlu Sisteminde güncellemeler yaptım, yine olmadı. Konuyla ilgili yazılanlar okulumuz, kütüphanemiz ve sınıfımız koşullarına uyduğu halde öğrenci gerçeğimizle örtüşmedi. Daha açık söylemek gerekirse öğretmen gerçeğimizle de örtüşmedi. Kitaplarda yazılanlar çok soyut kaldı. Anladım ki okuma alışkanlığı kazandırmak kitap yazarlarının anlattığı kadar kolay değildi…

Bir öğretim yılında öyle kendimi verdim ki, günlerce düşündüm, uykularım kaçtı. Vazgeçmeyi kendime yakıştırmamak bir yana aklımın ucundan bile geçemedi. Eğitim enstitüsündeki öğrencilik yıllarımdan bu yana iddialı olduğum bu konuda öğrencilerime mutlaka okuma alışkanlığı kazandırmalıydım. Onların kendiliklerinden kitap okumalarını sağlamalıydım, hiç olmazsa okuma yolunda başlangıç yapmalarına vesile olmalıydım.

İşin temelinde okuma kültürümüzün olmadığını biliyordum. Çünkü ilkokullarımızda okumayı söken çocuklarımızı günlük gazete ve dergilerden uzak tutuyoruz. Onları gazetelerde yer alan günlük olaylarla ilgili manşetlerle buluşturmakta sakınca görüyoruz. Bu anlayıştan dolayıdır ki okullarımıza gazete girmiyor. Siyasi kaygılar uğruna çocuklarımızı feda etmeyi tercih ediyoruz.

En sonunda bütün bildiklerimi, bütün duyduklarımı ve bütün okuduklarımı bir kenara bırakmaya karar verdim. Hepsini rafa kaldırdım… Okuma kültürü yüksek ülkeler nasıl başarmışlar, bunu bilmiyorum. Gayret etsem belki öğrenebilirdim. Galiba o kadar zamanım da sabrım da yoktu. Ama mutlaka etkili bir yol olduğuna inanıyorum, onu bulmalıydım!

İşte tam bunları düşünürken On Kasım günü sanki bir umut ışığı görür gibi oldum. Diğer özel gün ve haftalarda olduğu gibi yine 10 Kasımdan önce aileleri hangi gazeteyi alıyorsa, öğrencilerimden o gazetelerle okula gelmelerini istedim. Her özel günde olduğu gibi yine onlarca gazete geldi. Ancak büyük çoğunluğu aynı gazeteydi, “Basında On Kasım” değerlendirmesi yapabilmeleri için farklı gazetelerin olması gerekiyordu. Çünkü sınıfta 46 öğrenci vardı, beşer kişiden oluşan en az dokuz küme oluşturacaktık. Cumhuriyet Bayramında olduğu gibi yine öğrenciler ceplerindeki bozuk paraları birleştirdiler, sınıfta olmayan gazeteleri okulun hemen yakınındaki bakkaldan alıp getirdiler.

Dersimizin konusu, “Basında On Kasım”. Sınıfta beşer kişilik kümeler oluşturduk. Önceden tasarlayıp dağıttığım planda belirtildiği gibi gazetelerde On Kasım ve Atatürk ile ilgili tüm yazıları bulmalarını, sessizce okumalarını, incelemelerini, tartışmalarını, konularını, ana düşüncelerini, edebi türlerini, dil ve anlatım özelliklerini taslak plana uygun biçimde rapor etmelerini istedim. On gün önce Cumhuriyet Bayramı’nda da yapmış olduklarından öğretmen desteğine fazla gerek duymadan istenileni yaptılar, raporlarını hazırladılar. Blok dersin ikinci bölümünde grup sözcüleri sırayla okudu. Raporlar okunduktan sonra kalan yirmi dakikada, sınıf yerleşimi, forum düzenine geçti. Gazetelerin 10 Kasım ve Atatürk konusuna yer verdikleri oranlarda sözlü eleştiri yaptılar, daha doğrusu bazı gazeteleri eleştiri yağmuruna tuttular… Kendilerini özgür hissettikleri forum ortamında bu tür yorum yapmayı çok seviyorlardı.

O gün onuncu sınıfların bulunduğu katta nöbetçiydim. Öyleden sonraki bir teneffüste sınıfları kontrol ederken, sabah oturumunda dersine girdiğim iki sınıftaki öğrencilerin bahçeye çıkmadıklarını fark ettim. Halbuki dışarıda hava çok güzeldi. Sınıfa girdim. Neden bahçeye çıkmadıklarını sorduğumda, ellerindeki gazete parçalarını gösterdiler. Gazeteleri okuyanların, bulmaca çözenlerin yanında bazıları sohbet ediyor bazıları da kişi resimlerine bıyık, sakal, kaş, şapka yapıyordu. Çok ilgimi çekti. Gülümseyerek memnuniyetimi belli ettim. Öteki sınıfta da aynı durum vardı. Kendi kendime “Karşımızda gazete okumaya susamış gençlik varmış da ben görememişim! Bu gazete fırsatını değerlendirmeliyim!” dedim.

Bu durum okuma alışkanlığı kazandırmak için aradığım yöntem olabilirdi. Onlara okuma konusunda tarafımdan en küçük bir telkin, baskı ve istek olmamasına rağmen yine de okuyorlardı. Bu iyi bir gözlemdi. Denemeye değer bir durumdu. Demek ki gazete olduğu zaman okuyacaklardı. Okuma alışkanlığının ilk basamağı gazete olabilirdi. Çünkü gazete okumayı alışkanlık haline getiren bir insan zamanla onunla yetinmez, onu aşmak isterdi.

Birkaç gün düşündüm. Hemen bir proje taslağı hazırladım. Okul müdürümüz Sayın Hikmet Özaslan’a sundum, anlattım. Müdürümüz çok saygın ve sevilen bir yöneticiydi. Öğretmenliğime de çok güvenirdi, proje fikrimi dinledikten sonra, “Tamam, yap da görelim.” dedi. Birinci dönem sonuna kadar izin verdi.

Uygulamanın ana hatlarını belirlerken nasıl başlayacağım konusunda bir yol haritası belirlemek kolay olmadı. Öğrencileri gazeteleri okula getirmelerini nasıl isteyecektim? Özel gün ve haftalarda çok kolaydı. Şimdi her gün “Gazete getiriniz” nasıl diyebilirdim. Öyle bir yol bulmalıydım ki; bilgim dışında, kendiliklerinden gazete getirmelerini sağlayayım.

Kendi açımdan doğal olacağını düşündüğüm bir oyun kurguladım.

Pazartesi günü ilk dersim onuncu sınıfaydı. Öğretmenler odasında sabırsızlıkla beklerken nihayet zil çaldı. Herkesten önce kalktım. Her zaman olduğu gibi merdivenleri ikişer ikişer çıktım. Sınıfı selamladım, yoklama yaptım. Konumuz “Çehov Tarzı Öykü/Durum Öyküsü” idi. Yararlanacağımız metin Sait Faik Abasıyanık’ın “Karanfiller ve Domates Suyu” adlı öyküsüydü. Tahtanın sol üst köşesine kazanımları kısaltarak yazdırdım. Metni önce kendim okudum sonra da bir öğrenciye okuttuktan sonra, resim yeteneği iyi olan iki öğrenci tahtaya geldi. Öyküde anlatılan tarlanın görsel özelliklerini tebeşirle tahtaya çizmeye başladılar istedim. On dakika süreleri vardı. Bunu yaptırmaktaki amacım metni sesli okumayla anlayamayan öğrencilerin kendi kendilerine okuyup anlamalarına fırsat vermekti. Böylece hem tüm öğrencilerin derse katılmaları sağlanıyordu hem de öykünün incelemesini daha gerçekçi yapabiliyorduk.

Bu sırada bütün dikkatimle tek öğrencilerin çantalarında gazete arıyordum. Armağan adlı öğrencinin çantasında yarısı dışarıda kalan gazeteyi gördüm. Altın madeni bulmuş gibi sevindim. Öğrenciler gibi sık sık saatime baktım. Öğrencilerin yorumları, soruların yanıtlanması, tür özellikleri, yazar bağlantıları, dil ve anlatım çalışmaları derken blok dersin ortası bir türlü gelmiyordu, ben de sabırsızlandım. Nihayet kırkıncı dakikaya yaklaşırken dersten kopmalar başladı. Her zaman olduğu gibi çok yorulmuşlar. “Hocam! Beş dakika ara” diye söylenmeye başladılar. Dünden razıydım, iki dakika kala molayı başlattım. Öğrencilere belli etmeden gazetenin olduğu araya gittim.  Çantasında gazete olan öğrenciye eğildim.

— Hep kendin mi okuyorsun!  Öğretmenine de “oku” demek yok mu? dedim.

Gazetenin sayfalarını kapattı, katladı. Ayağa kalkar gibi yaptı. Nazik, çekingen, mahcup bir tavırla uzattı.

— Alın hocam, dedi.

— Siz okuduktan sonra alırım, dedim.

— Ben okudum, dedi.

— Mola bitmeden biraz bakayım, dedim.

Spor gazetesi olduğunu anlayınca, tekrar eğildim.

— Hangi takımı tutuyorsunuz?

— Galatasaray, dedi sessizce. Belli ki başkalarının duymasını istemiyordu. Tekrar kulağına:

— Ben de Galatasaraylıyım, sözlülerde bütün Galatasaraylılara on puan fazla verdiğimi biliyor muydun?

— Hayır.

— Şimdi öğrendin. Bundan sonra daha çok parmak kaldıracaksın! Söz mü?

— Söz.

Hem mutlu hem heyecanlıydı hem çekingendi. Duymakta zorlandığım sesi titriyordu. Gazeteyi aldım. Kürsüye varıp oturana kadar ayakta bekledi. Sanki otur dememi bekliyor gibiydi. Kendi haline bıraktım.

Gazeteyi kürsünün üstüne serdim, oturduğum yerden sayfalarını karıştırdım, ana başlıkları okumakla yetindim. Çünkü gözümün biri saatteydi. Beş dakika doldu, altı, yedi, sekiz dakika oldu. Bazı öğrenciler sürenin bittiğini hatırlatmaya başladı. Bazıları da hatırlatanlara kızıyordu.

On dakika olunca, gazeteyi katladım, Armağan’ın yanına gidip çantasına koydum. Kendi kendime, tüm öğrencilerin duyabileceği bir tonla, “Spor gazetesi beni kesmedi” dedim. “Başka gazete yok mu” diye adeta sitem ettim. Yoktu, tekrar derse başladık.

Ertesi derste, Armağan’ın sırasının gözünde yine gazete vardı. Daha çok onun bulunduğu arada dolandım. Eli gazeteye gidiyor, ama bir türlü veremiyordu. Sessizliğini bozmak, içe kapanıklığını kırmak ister gibi bir hali vardı. Nihayet, çekingen bir tavırla gazeteyi uzattı. Ben de bekliyormuşum gibi hemen aldım. Sessizce kulağına,

— Teşekkür ederim, dedim.  Çok sevindi. Yine kürsüye geçtim. Bu kez oturmadım, ayakta okumaya çalıştım, daha çok da okuyor gibi yaptım. Süreyi yine on dakikada sonlandırdım.

Galiba düşündüğüm gerçek oluyordu. O günden sonra gazete getirenlerin sayısı arttı. Fakat gelen gazeteler Armağan’ın sırasının gözünde toplanıyordu. Blok dersin ortası geldiğinde, Armağan hepsini bana uzatıyordu.

Daha sonra öteki sınıflarda da gazete gelmeye başladı. Çoğu kez de aynı gazeteler sınıftan sınıfa dolanıyordu.

Sonraki günler diğer öğrenciler de getirdikleri gazeteleri kürsüye bırakmaya başladı. Ne kadar çok gazete getirirlerse, hepsini okuyacağım beklentisi içindeydiler. Öğrencilik işte. Akıllarınca dersin çoğu boş geçecekti. Güya beni gazetelerle baş başa bırakarak süreyi ikiye katlayacaklar, dersi daha çok kaynatacaklardı. Kendilerince iyi hesap yapıyorlardı. Varsın öyle sansınlar! Çünkü onlara amacımdan hiç söz etmiyordum. Diğer sınıfta da durum farklı değildi; birbirlerine hava atmaları onları öyle mutlu ediyordu ki... Bu durumdan çok memnundum. Beş dakika molayı on dakikaya çıkardığım halde, onlar öteki sınıflarla konuşurken mola dakikalarını katlayarak artırıyorlar, öyle abartıyorlardı ki nerdeyse dersin tamamında gazete okuyormuşum… Ders aralarında, “Yine Sefer Hocaya bol bol gazete okuttuk, dersi sizinkinden daha çok kaynattık” demelerinden rahatsız olmuyor, tam tersine mutlu oluyordum.

Kürsüye konan gazete sayısı arttıkça Armağan da değişiyordu. Daha birkaç hafta önce bir köşede yalnız, sessiz ve sakin kalmayı tercih eden Armağan’dan artık eser yoktu. Onu bu kadar değiştiren neydi? Bir spor gazetesi mi? Aynı takımı tutmuş olmamız mı? Bildiğini sandığım konuları sormam mı? Sınırlarını kimin çizdiği belli olmayan dünyasında, varlığını hissetmiş olmam mı?... Aslında neyin etkili olduğu o kadar da önemli değildi. Önemli olan Armağan’ın değişmesi, Armağan’ın kazanılmasıydı.

Bir gün hizmetlilerin sürekli beni rahatsız ettiğini duyan okul müdürümüz odasına çağırdı. Hizmetlilerin şikâyetlerinden rahatsız olmamamı istedi. Gazete çöplerinin çokluğundan, çöp kutularının almadığından yakınmışlar. Günde birkaç kez çöp kovası boşaltıyorlarmış. Uygulamayı bitirmemi isteyecek sandım. Öyle olmadı, gerekli uyarıyı yaptığını, kimseye belli etmeden katlanmaları konusunda tembih ettiğini söyledi. Rahatladım.

Sınıflara getirilen gazete sayısı her geçen gün arttı. Aralık ayının ortalarıydı. Kürsünün üstünde tam on üç gazete saydım. Aynı gazeteden birkaç adet oluyordu.  İlk girdiğim sınıfta işaret koyduğum gazeteler öteki sınıfta yine karşıma çıkıyordu. Birkaç gazeteye baktıktan sonra da “Bu gazeteleri yan sınıfta okudum” diyerek, yine de beş dakikayı biraz aşarak derse başlıyordum.

Yanılmıyorsam altıncı haftadan sonra hemen hemen her gün öğle teneffüslerinde sınıfları kontrol etmeye başladım. Gazete okuyan öğrenci sayısı sürekli artıyordu. Haftalar ilerledikçe merakım da artıyordu. Şubat tatili gelmeden sonucu görmek istiyordum. Öğrenciler anlamasın diye çoğu zaman diğer nöbetçi öğretmenlerden bilgi alıyordum. Her iki sınıfta gazete okuyan öğrencilerin sayısını istiyordum. Öylen teneffüsleri yetmiyor, öteki ders aralarında da sınıfları kontrol ediyordum.

En çok dikkatimi çeken şey de öğrencilerin böyle bir oyunun farkına varamamış olmalarıydı. Öteki öğretmenlerin öğrencileri de gazete getirmek istemişler, benim gösterdiğim hassasiyeti bulamamışlar. Hatta Müdür Beyin söylediğine göre, dersine girmediğim sınıflardaki bazı öğrenciler benim girdiğim sınıfa geçmek için dilekçe bile vermişler.

Nöbet tuttuğum bir sırada öğrencilerle sohbet ederken, Ozan adlı bir öğrenci, “Hocam neden sınıfta gazete okuyorsunuz? Başka öğretmenler elini bile sürmüyor. Sıranın üstünde gördükleri zaman öfkeleniyorlar, size de çok kızıyorlar. Coğrafya öğretmenimiz sıraların güzünde gördüğü gazeteleri toplayıp çöpe bile attı” demişti. Başka bir öğrenci de “Bizi kandırıyorsunuz! Çok gazete getirdiğimiz halde, yine de beş-altı dakikadan fazla okumuyorsunuz,” dedi. Onunla göz göze geldik, hafif gülümseyerek noktaladık.

Nihayet nöbetçi olduğum bir Cuma günüydü. Sınıfları her teneffüs göz ucuyla kontrol ettim. Galiba zirveye çıkmıştık. Sürenin bitmesini beklemek istemiyordum. Öğle teneffüsü olduğunda, koridorda beş-on dakika dolandım. Bazı öğrencilerin evden getirdikleri yemeklerini bitirmelerini bekledim. Her iki sınıfın mevcutları; birinde 46, diğerinde 44 öğrenci vardı. O an sınıfların ikisinde de otuzu aşkın öğrenci bulunuyordu.   Test çözen birkaç öğrenciyi saymazsak diğerlerinin tümü gazete okuyordu. Aralarında başka sınıflardan gelenler de vardı. Bu yüzden hiç boş sıra yoktu.

Zamanın geldiğini düşündüm. Hızla müdür odasına gittim. Müdür Beye “Zamanı geldi” dedim. “Neyin zamanı, ne oluyor?” sorularının yanıtını vermeye fırsat kalmadan, kolundan çekerek kaldırdım. Koluna girdiğim halde ben önde o arkada, yapışık ikizler gibi ikinci kata çıktık. Önce dersine girmediğim sınıfları gösterdim. Her şey olağandı. En kalabalık olanında bile üç-dört öğrenci vardı. Onlar da bir araya gelmişler hem evden getirdikleri yemekleri yiyor hem sohbet ediyorlardı. Sonra kendi sınıflarımı gösterdim. Öğrenciler birkaç dakika önce gördüğümden daha fazlaydı. Bütün sıralar doluydu. Üstelik gazetelerdeki resimleri karalayan da yoktu. Müdür şaşırdı. Hayran kaldı. Bunu nasıl başardığımı sordu. Tebrik etti. “Hoca sen gerçekten öğretmen gibi öğretmenmişsin” dedi. O güne kadar onur verici birçok söze muhatap olmuştum, lakin aralarında Müdür Beyin bu sözü çok daha değerliydi. Hemen hemen bütün öğrencileri sınıfta görünce duygulandım. Kapıdan çıkarken geri dönüp öğrencilere sadece teşekkür edebildim, başka hiçbir şey söyleyemedim. Neden teşekkür ettiğimi anlamadılar.

Üç aylık süre dolmadan uygulamaya son verdim. Okul kütüphanesine her gün en az on gazete alınması için müdürümüze rapor ettim. Kabul etmedi. Gönlünün çok arzuladığını ama okullar olarak buna hazır olmadığımızı gerekçe gösterdi.

Bir hafta geçti, gazeteler gelmeye devam etti, okuyan öğrenci sayısı her geçen gün arttı. Sonradan fark ettim ki, dersine girmediğim sınıfın öğrencileri de gelmeye başlamış.

İkinci dönem başında yapılan Öğretmenler Kurulu toplantısında sınıflardaki gazete olayının sona erdirilmesi kararlaştırıldı. O günden sonra projemin bütün detaylarını öğrencilerimle paylaştığım halde okula gazeteyle gelmekten vazgeçmediler. Her gün okula yine onlarca gazeteyle geldiler. Ancak derslerde fazla dikkat çekmiyorlar, daha çok da kütüphanede okuyorlardı.

Şimdi soruyorum:

Öğrencilik yıllarınızı ta başından başlayarak gözünüzde canlandırınız. Öğrenciler gazete okumaya hangi okulda başlamışlardır?

İlköğretim okulunda mı, lisede mi, üniversitede mi?

Gazetenin okullarda olmaması büyük eksiklik değil mi?

Gönlüm itiyor ki anaokulundan liseye kadar bütün okulların kütüphaneleri her gün gazetelerle dolsun.

Bu etkinliğe destek vermek basın dünyamızın merkezinde yer alan İstanbul Okullarının boynunun borcudur; MEB ile, TTKB ile, gazete sahipleriyle, gazetecilerle oluşturacakları ortak bir masada, “Türkiye Okullar Gazetesi” çıkarmalıdırlar.

 

Açıklama: Bu uygulamada yar alan öğrencilerimden bazıları, üniversiteyi bitirip çoluk çocuk sahibi olduktan sonra, mezuniyet günlerinde yaptıkları geribildirimleri buraya kopyalayacağım. (25 Eylül 2021)